การรับสนองพระบรมราชโองการ 17 ธันวาคม 2547 15:22 น.                     รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยทุกฉบับได้กล่าวถึงรูปแบบในการปกครองประเทศเอาไว้เหมือนกันคือ "ประเทศไทยมีการปกครองระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข"1 ซึ่งมีความหมายยืนยันว่าการปกครองของประเทศไทยจะต้องเป็นการปกครองในระบอบประชาธิปไตย และมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขของประเทศ                     เป็นการยากที่จะระบุให้ชัดเจนว่าสถาบันพระมหากษัตริย์ของไทยเริ่มต้นมาตั้งแต่เมื่อใด เพราะนับตั้งแต่ชาวไทยได้สร้างบ้านแปลงเมืองขึ้นมาเป็นหลักเป็นฐาน ชาวไทยก็มีพระมหากษัตริย์เป็นพระประมุขคู่กับความเป็นชาติสืบมาจนกระทั่งปัจจุบัน2 และแม้กระทั่งต่อมาเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ อันเป็นระบบซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้มีอำนาจอย่างสมบูรณ์เด็ดขาดแต่เพียงพระองค์เดียวในการปกครองประเทศมาเป็นการปกครองในระบอบประชาธิปไตยซึ่งประชาชนเข้ามามีสิทธิมีส่วนในการปกครองประเทศโดยมีการจัดทำรัฐธรรมนูญขึ้นเพื่อเป็นกติการสูงสุดในการปกครองประเทศ รัฐธรรมนูญทุกฉบับก็ได้บัญญัติให้พระมหากษัตริญ์ทรงอยู่ในฐานะเป็นพระประมุขของประเทศ และมีการถวายความเคารพยกย่อง และถวายพระราชอำนาจไว้ในรัฐธรรมนูญโดยมีการบัญญัติไว้เป็นหมวดพิเศษหมวดหนึ่งเกี่ยวกับพระมหากษัตริย์โดยเฉพาะ                     ในมาตรา 8 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 ได้บัญญัติถึงพระราชฐานะของพระมหากษัตริย์ไว้ว่า"องค์พระมหากษัตริย์ทรงดำรงอยู่ในฐานะอันเป็นที่เคารพสักการะ ผู้ใดจะละเมิดมิได้ผู้ใดจะกล่าวหาหรือฟ้องร้องพระมหากษัตริย์ในทางใดๆมิได้" การกำหนดให้พระมหากษัตริย์ทรงเป็นที่เคารพสักการะ ย่อมเป็นการกำหนดโดยปริยายว่าพระมหากษัตริย์จะต้องทรงอยู่เหนือความรับผิดทางการเมือง กล่าวคือต้องทรงวางพระองค์เป็นกลางไม่เข้ากับพรรคการเมืองใด เพราะทรงเป็นประมุขของรัฐ การปรึกษาราชการแผ่นดินต้องทรางกระทำกับคณะรัฐมนตรีหรือคณะองค์มนตรีเท่านั้น และจะต้องทรงปลีกพะรองค์จากปัญหาขัดแย้งทางการเมืองคือไม่ทรงวิพากษ์วิจารณ์สถานการณ์ทางการมืองในที่สาธารณะ ในทางกลับกันย่อมถือเป็นมารยาททางการเมืองว่านักการเมืองจะไม่อ้างถึงพระมหาษัตริย์ว่าทรงพระมหากรุณาแก่ตนเป็นพิเศษอย่างใด รวมทั้งไม่นำพระราชกระแสพระราชดำริทางการเมืองออกเผยแพร่ต่อสาธารณชนโดยเด็ดขาด3                     ในส่วนที่เกี่ยวกับการเมือง การปกครอง และการบริหารราชการแผ่นดินนั้น พระมหากษัตริย์ย่อมทรงเกี่ยวข้องกับการบริหาราชการแผ่นดินได้น้อยและเป็นไปเท่าที่รัฐธรรมนูญอนุญาต4และดังที่ได้กล่าวมาแล้วว่าพระมหากษัตริย์ทรงอยู่เหนือความรับผิดทางการเมือง ดังนั้น ในการบริหารราชการแผ่นดินทั้งมวลที่รัฐธรรมนูญอนุญาตให้พระมหากษัตริย์มีพระราชอำนาจที่จะดำเนินการได้ จึงต้องมีมาตราการบางอย่างที่กำหนดใด้พระมหากษัตริย์ทรงพ้นจากความรับผิดชอบทั้งปวง ทั้งนี้เนื่องจากทางรัฐศาสตร์ที่ใช้กันมาตลอดทั้งในต่างประเทศและในประเทศไทย คือหลักที่ว่าพระมหากษัตริย์ทรงทำผิดไม่ได้ (The King can do no wrong)                     หลักที่ว่พระมหากษัตริย์ทรงทำผิดไม่ได้นี้มีที่มาจากประเทศอังกฤษซึ่งในอดีต พระมหากษัตริย์ของอังกฤษเป็นประมุขของประเทศที่มีพระราชอำนาจทางการเมืองมาก แต่ต่อมาการเมืองของประเทศอังกฤษได้พัฒนาไปในแนวทางที่จำกัดพระราชอำนาจทางการเมืองของพระมหากษัตริย์ ทำให้พระราชอำนาจในการบริหารลดลงจนเกือบหมดสิ้นและพัฒนาจนกระทั่งทรงอยู่ "เหนือการเมือง" และ "ไม่ทรงรับผิดชอบทางการเมือง" อีกต่อไป หากแต่ทรงเป็นประมุขของประเทศแต่เพียงอย่างเดียว ถ้าจะต้องทรงทำกิจกรรมใดๆทางการเมืองก็จะทรงทำไปตามตัวบทกฎหมาย และจารีตประเพณีทางการเมืองการปกครองหรือธรรมเนียมปฏิบัติต่างๆ และในบางเรื่องที่เป็นพระราชอำนาจเฉพาะตัวก็จะทรงใช้พระราชอำนาจนี้อย่างมีขั้นตอน มีการปรึกษากับผู้เกี่ยวข้องเพื่อไม่ให้เกิดเสียงทัดทานหรือความยุ่งยากและมีผู้รับสนองพระบรมมราชโองการคอยกำกับอยู่อีกชั้นหนึ่ง5                            1. ความหมายในการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ                    การลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ (countersign) ได้แก่ การที่ผู้มีอำนาจหน้าที่ได้                    ทำการลงนามกำกับการลงพระปรมาภิไธยของพระมหากษัตริย์ในรูปแบบการปกครองแบบประชาธิไไตยที่มีพระมหากษัตริย์ป็นประมุข6 ทั้งนี้ เพื่อเป็นผู้รับผิดชอบต่อกิจการที่พระมหากษัตริย์ได้ทรงลงพระปรมาภิไธยลงไป เพื่อให้เป็นไปตามหลักที่ว่าพระมหากษัตริย์ทรงทำผิดไม่ได้                    2. เหตุผลในการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ                     การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขนั้น กิจการที่เกี่ยวกับการเมืองการปกครองประเทศบางประการจะต้องได้รับการลงนามโดยพระมหากษัตริย์ซึ่งเป็นประมุขของประเทศ ดังนั้น เหตุผลที่ต้องมีระบบการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการจึงมีอยู่ด้วยกัน 2 ประการ7 คือ                     ก. เพื่อเป็นการรับรองพระปรมาภิไธยของพระมหากษัตริย์ว่าเป็นพระปรมาภิไธยอันแท้จริง                     ข. เพื่อให้พระมหากษัตริย์ไม่ต้องทรงรับผิดชอบในการบริหารราชการแผ่นดินตามหลักที่ว่าพระมหากษัตริย์ทรงทำผิดไม่ได้                     ด้วยเหตุผลดังกล่าว จึงมีความจำเป็นที่จะต้องจัดให้มีผู้รับสนองพระบรมราชโองการในกิจการซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงกระทำในฐานะประมุขของรัฐ อันเป็นการแสดงให้เห็นว่าพระมหากษัตริย์ทรงมีพระบรมราชโองการนั้นๆตามคำแนะนำและยินยอมของผู้รับสนองพระบรมราชโองการนั้นเอง และเมื่อเกิดการวิพากษ์วิจารณ์ทางการเมืองเกี่ยวกับราชการแผ่นดินที่พระมหากษัตริย์ทรงมีพระบรมราชโองการหรือทรงลงพระปรมาภิไธยนั้น ผู้รับสนองพระบรมราชโองการจะต้องเป็นผู้รับผิดชอบและชี้แจงแสดงเหตุผลในการที่มีพระบรมราชโองการเช่นว่านั้น และถ้าผู้นั้นมิได้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ การลงพระปรมาภิไธยของพระมหากษัตริย์ก็จะใช้ไม่ได้                    3. สิ่งที่ต้องลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ                     รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 ได้บัญญัติไว้ในมาตรา 231 ว่า "บทกฎหมาย พระราชหัตถเลขาและพระบรมราชโองการ อันเกี่ยวกับราชการแผ่นดิน ต้องมีรัฐมนตรีลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ เว้นแต่มีบัญญัติไว้เป็นอย่างอื่นในรัฐธรรมนูญนี้"                     ดังนั้น สิ่งที่ต้องจำต้องมีผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการตามรัฐธรรมนูญมาตรา 231 จึงได้แก่                     ก. บรรดากฎหมายต่างๆ ที่ตราขึ้นโดยรัฐสภาอันได้แก่ รัฐธรรมนูญและพระราชบัญญัติ และที่ตราขึ้นโดยฝ่ายบริหารอันได้แก่พระราชกำหนดและพระราชกฤษฎีกา                            ข. พระราชหัตถเลขา ได้แก่ เอกสารที่พระมหากษัตริย์มีไปยังบุคคลใดบุคคลหนึ่ง                            ค. พระบรมราชโองการ ได้แก่ คำสั่งของพระมหากษัตริย์ตามที่รัฐธรรมนูญหรือ                    กฎหมายอื่นๆให้อำนาจไว้ เช่น พระบรมราชโองการแต่งตั้งนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรี เป็นต้น                    นอกจากนี้ ยังมีเรื่องอื่นๆที่รัฐธรรมนูญกำหนดไว้โดยเฉพาะว่าต้องมีการลงนามรับสนองพระบรมบราชโองการ เช่น การแต่งตั้งบุคคลดำรงตำแหน่งต่างๆที่สำคัญ เป็นต้น                                    4. ผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ                     โดยหลักแล้ว การที่ผู้ใดผู้หนึ่งจะเป็นผู้มีหน้าที่ในการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการนั้น มีข้อควรพิจารณาดังนี้ คือ8                            ก. ผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการจะต้องเป็นผู้มีหน้าที่รับผิดชอบในการนั้นๆ                    โดยตรง เช่น นายกรัฐมนตรีต้องเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแต่งตั้งรัฐมนตรี                     ข. ผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการจะต้องเป็นเจ้าของเรื่องหรือเป็นผู้ที่อยู่ในฐานะที่รู้เรื่องดังกล่าวดี                     ค. ผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการจะต้องไม่เป็นบุคคลที่ต้องรับผิดชอบในทางการเมืองหรืออาจพาดพึงถึงเบื้องพระยุคลบาท เช่น ประธานองคมนตรี เป็นต้น                            5. ผลของการลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ                     การลงนามรับสนองพระบรมราชโองการมีผลทำให้บทกฎหมาย พระราชหัตถเลขา และพระบรมราชโองการใช้บังคับได้ตามกฎหาย พระราชหัตถเลขา และพระบรมราชโองการใช้บังคับได้ตามกฎหมาย หากไม่มีผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแล้วบรรดาตัวบทกฎหมาย พระราชหัตถเลขา และพระบรมราชโองการนั้นๆก็จะไม่มีผลเพราะมิได้ดำเนินการตามกระบวนการที่บัญญัติไว้ในมาตรา 231 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540                     ส่วนในด้านตัวผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการนั้น จะต้องเป็นผู้รับผิดชอบในกิจการที่ตนลงนามรับสนองพระบรมราชโองการนั้นเสมอ เพราะถือว่าพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธยตามคำแนะนำและยินยอมของบุคคลดังกล่าว ความรับผิดชอบดังกล่าวนี้มีอยู่ด้วยกัน 3 ประการ 9 คือ                            ก. รับผิดชอบในความถูกต้องของแบบพิธีหรือกระบวนการ โดยเรื่องที่จะขอให้ทรง                    ลงพระปรมาภิไธยนั้นได้ผ่านแบบพิธีหรือกระบวนการมาโดยถูกต้องแล้ว เช่น กระบวนการตรากฎหมายหรือกระบวนการสรรหาผู้หนึ่งผู้ใดให้มาดำรงตำแหน่งหนึ่งตำแหน่งใด เป็นต้น                            ข. รับผิดชอบในข้อความ หรือข้อความในเอกสารนั้นถูกต้อง                    รับผิดชอบในสาระของข้อความ ซึ่งหมายความถึงการถวายคำแนะนำและยินยอมว่าจะทรงปฏิบัติอย่างไรในการบริหารราชการแผ่นดิน                เชิงอรรถ                                    1. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 มาตรา 2 [กลับไปที่บทความ]                            2. ทองต่อ กล้วยไม้ ณ อยุธยา, สถาบันพระมหากษัตริย์ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย, วารสาร ,นิติศาสตร์ศรีปทุม ,มกราคม-มิถุนายน 2531 , หน้า 93[กลับไปที่บทความ]                            3. ทองต่อ กล้วยไม้ ณ อยุธยา , หนังสือที่อ้างถึงแล้วในเชิงอรรถที่ (2), หน้า 95        [กลับไปที่บทความ]                            4. วิษณุ เครืองาม , กฎหมายรัฐธรรมนูญ, สำนักพิมพ์นิติบรรณการ , พ.ศ.2530 , หน้า 316        [กลับไปที่บทความ]                            5. วิษณุ เครืองาม , หนังสือที่อ้างถึงแล้วในเชิงอรรถที่ (4) , หน้า 256-257        [กลับไปที่บทความ]                                    6. ;วิษณุ เครืองาม และบวรศักดิ์ อุวรรณโณ , พระราชฐานะของพระมหากษัตริย์ตามรัฐธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร , วารสารกฎหมาย คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปีที่ 3 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม-สิงหาคม 2520 ,หน้า 173 [กลับไปที่บทความ]                            7. วิษณุ เครืองาม และบวรศักดิ์ อุวรรณโณ , หนังสือที่อ้างถึงแล้วในเชิงอรรถที่ (6),        [กลับไปที่บทความ]                            8. วิษณุ เครืองาม และบวรศักดิ์ อุวรรณโณ , หนังสือที่อ้างถึงแล้วในเชิงอรรถที่ (6),        [กลับไปที่บทความ]                            9. วิษณุ เครืองาม และบวรศักดิ์ อุวรรณโณ , หนังสือที่อ้างถึงแล้วในเชิงอรรถที่ (6), หน้า 177-178        [กลับไปที่บทความ]                                        ลงเผยแพร่ครั้งแรกใน Public Law Net วันที่ 6 สิงหาคม พ.ศ. 2544                 พิมพ์จาก http://public-law.net/view.aspx?ID=140 เวลา 12 พฤษภาคม 2567 19:45 น. Pub Law Net (http://www.pub-law.net)